Od ponad 20 lat w większości krajów europejskich, w tym także w Polsce przeprowadzone są jedne z największych badań ankietowych „ESPAD”, diagnozujące rozpowszechnienie ryzykownych zachowań wśród młodzieży związanych z piciem alkoholu i używaniem narkotyków. Przedstawiona poniżej oferta badawcza jest w pełni porównywalna z ww. badaniami i stanowi kontynuację projektów realizowanych w poprzednich latach (2019,2015,2011, 2007, 2003) przez Instytut Psychologii Zdrowia PTP oraz sopocką pracownię PBS. Głównym celem proponowanego przez nas badania jest ocena rozpowszechnienia zjawiska używania substancji psychoaktywnych – alkoholu, narkotyków, tytoniu, leków i dopalaczy – przez młodzież szkolną. Diagnozujemy nie tylko ogólną skalę tych doświadczeń (odsetki nastolatków, którzy spróbowali ww. substancji kiedykolwiek w życiu) ale także ich częstotliwość i okoliczności oraz ilości używanych środków podczas jednej okazji. Dzięki temu możemy oszacować zarówno wielkość populacji młodych ludzi, którzy mają za sobą pojedyncze eksperymenty, jak i wielokrotne doświadczenia związane z piciem alkoholu lub upijaniem się oraz paleniem tytoniu i używaniem narkotyków.
Na podstawie wspomnianych badań dowiemy się również w jaki sposób alkohol i narkotyki najczęściej trafiają w ręce nastolatków (ocenimy poziom ich dostępności) oraz wskażemy powody, dla których młodzież sięga po te substancje. Przedstawimy także postawy młodzieży wobec różnych substancji psychoaktywnych, ich orientację w tym zakresie oraz ocenę poziomu ryzyka związanego z używaniem poszczególnych środków. Taka wiedza a także ewentualne zmiany jakie zachodzą w tym zakresie – mają istotne znaczenie przy planowaniu i wdrażaniu nowoczesnych programów profilaktycznych. Wszędzie tam, gdzie jest to możliwe porównamy uzyskane wyniki z wynikami wcześniejszych tego typu badań, analizując zaobserwowane zmiany i ewentualne trendy.
Badanie obejmuje następujące obszary problemowe:
- fizyczną dostępność papierosów, alkoholu i narkotyków (łatwość zakupu),
- psychologiczną dostępność czyli subiektywne przekonanie o łatwości (trudności) zdobycia (kupienia) określonej substancji psychoaktywnej,
- gotowość do podjęcia prób (eksperymentów) z tymi środkami,
- opinie młodzieży na temat szkodliwości picia alkoholu i używania narkotyków,
- osobiste przykre doświadczenia związane z używaniem alkoholu lub narkotyków,
- wiedzę na temat rozpowszechnienia używania alkoholu i narkotyków w grupie rówieśniczej – wśród przyjaciół oraz starszego rodzeństwa badanych nastolatków.
Informacje nt. doświadczeń związanych z piciem alkoholu i używaniem narkotyków przez młodzież zostaną skorelowane z odpowiedziami na pytania dotyczące:
- stylu życia i sposobu spędzania przez badaną młodzież wolnego czasu,
- wyników uzyskiwanych w nauce,
- jakości relacji z rodzicami i przyjaciółmi,
- stopniem aprobaty ze strony rodziców dla różnych zachowań badanej młodzieży związanych z piciem alkoholu, paleniem papierosów oraz używaniem narkotyków,
- zagrożeń i doświadczeń związanych z przemocą rówieśniczą,
- oceny działań profilaktycznych dot. substancji psychoaktywnych realizowanych w szkołach.
Ponadto do ankiety badawczej zostaną również dołączone dodatkowe pytania dot. samooceny badanych i ich pozycji w grupie rówieśniczej, ilości czasu spędzanego przy komputerze (w Internecie) i związanego z tym ryzyka uzależnienia, ilości czasu i wydatków związanych z hazardem, problemów dotyczących odżywiania się. Pojawią się również pytania dot. używania dopalaczy oraz metod ich pozyskiwania przez młodzież a także zaangażowania uczniów w konstruktywne i prorozwojowe zajęcia, zarówno online, jak i offline np. wolontariat (sport, sztuka, nauka itp.)
Badania postaw i zachowań młodzieży w sferze używania substancji psychoaktywnych mogą także stanowić podstawę do oceny skuteczności dotychczasowych programów profilaktycznych i interwencyjnych ukierunkowanych na zmniejszenie poziomu konsumpcji alkoholu
i używania narkotyków przez młodzież oraz inicjować ważne debaty w mieście/gminie na temat nowych perspektyw, barier i kierunków działań w tym zakresie. Posiadanie aktualnych wyników badań jest także ważne w perspektywie ubiegania się o środki finansowe UE na realizację projektów lokalnych. W dalszym ciągu miasta i gminy mają realne szansę na uzyskanie znacznego wsparcia finansowego na programy profilaktyczno-interwencyjne, zwłaszcza w sferze przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu dzieci i młodzieży (POKL). Brak takich badań, a co za tym idzie brak możliwości pokazania zmian, jakie udało się uzyskać poprzez projektowane działania znacznie zmniejsza szansę na dofinansowanie z UE.
Konsultacja naukowa:
dr hab. Jacek Pyżalski, Prof. Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Adiunkt Instytutu Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera w Łodzi
Koordynacja, analizy statystyczne, raport końcowy: Mira Prajsner, właściciel Pracowni „MiraBo”